بابه یکی از اقوام جاغوری، فرزند بیو، فرزند آشکار فرزند آته است.(نادرعلی، ۱۳۹۹: ۱) که در منطقه ی به همین نام در سیزده کیلومتری غرب مرکز جاغوری ساکن است. منطقه بابه نسبتا ناوه وسیعی است که اقوام و قریه های مختلف را در خود جا داده است.(ناصری، ۱۳۹۸: ج۱: ۱۶۷)
در حدود هفتاد سال قبل بابه از نظر اداری بخش از ولسوالی مالستان بوده است، اما بعدا جزء ولسوالی جاغوری گردید. در زمان حکومت شورای اتفاق و حزب وحدت در دهه شصت، ولایت غزنی باختری تاسیس شد، در آن زمان بابه مرکز یکی از ولسوالی های غزنی باختری بود.
بنابر باور عمومی، بابه با مسکه برادران دوقلو بودند که حتی گفته می شود باهم چسپیده به دنیا آمده است. اسم بابه، محمد خان کوچک و برادر بزرگتر وی محمد حسن معروف به مسکه بوده است.
«بیو» پدر بابه و مسکه دارای سرزمین وسیع بوده است. تناچوب، پشته ارغنداب، جنگلی، غجور، دیدگون مامه در خاکیران و… از جمله سرزمینی است که به بیو پدر مسکه و بابه تعلق داشته. آثار این مردم از قبیل درخت های کهن، خانه و قلعه، قبرستان و امثال آن هنوز از گذشته باقی مانده، که متعلق به این مردم است و در زمان عبدالرحمان و قبل و بعد از آن، این مناطق به زور گرفته شده و به تصرف پشتون درآمده است.
فرزندان بابه
بابه دارای چهار فرزند بوده است:
الف) مراد بیگ که وی فرزندی به نام دولت بیگ داشته، که او دارای پنج بچه بوده است به نام های شادیخو، دلیل خو، ترکی، دوستی و گلا بیگ.
ب) نظر بیگ که دارای هفت بچه بوده است به نام های شیرین بیگ، صفا بیگ، پرده بیگ، شاه بیگ(رحمت الله باتور)، زال بیگ، محرم بیگ و مدد بیگ.
ج) آچو، که تعداد اندک از این دنگه در بابه زندگی می کند و اغلب مهاجر شده اند و زمین هایشان اکنون در اختیار قوم پشتون است. آچو پدر کلان شیخ محمد علی و حاجی طالب حسین هزاره می باشد.
د) پاینده بیگ، که فرزندان وی قوم تینه بابه یا بابه تناچو را تشکیل می دهد. پاینده بیگ دارای پنج فرزند به نام های شادخان، الطاف بیگ، بهلول، الدی و احسان بیگ بوده است. اکنون همه این مردم مهاجر شده اند. بابه تناچو ساکن در تناچو بوده که به سمت جنوب غرب بابه فعلی موقعیت دارد، اکنون تناچو، در تصرف پشتون است و تمام ساکنان این سرزمین در داخل و خارج افغانستان آواره شده است. استاد محمد ابراهیم (معلم بابه) از چَونی قرباغ، احمد بهزاد وکیل دور شانزدهم پارلمان از هرات و شیخ محمد ایوب محمدی ساکن کویته پاکستان همه از مهاجران و آوارگان بابه تناچو است.(نادرعلی، ۱۳۹۹: ۱)
در شمال بابه فعلی منطقه چهل باغتوی پشی، در جنوب آن پاتو، در غرب آن منطقه هیچه، جنگلی، خاکیران و دوآویی، در شمال غرب آن نیز منطقه هیچه و به سمت شرق آن منطقه پیدگه و خرتیزک قرار دارد.
از قدیم در منطقه بابه در کنار دنگه های معروف آن تعداد از اقوام دیگر نیز ساکن بوده است که مهمترین آن عبارت است از دربیشو/درویش، اس خوجه، شامُل، شیرداغ، مسکه، آزه، هیچه، پشی، دهمرده و خوشه که سالها است این اقوام در کنار هم به نیکی زندگی می کنند و باهم ساکنان منطقه بابه را تشکیل داده است.
بازار بابه
بابه دارای یک بازار است که دارای ششصد دکان می باشد. چندین سرای کوچک نیز در بازار بابه در سالهای اخیر ساخته شده است. نانوایی، کلچه پزی، مسافرخانه، دواخانه، حمام، سلمانی، خیاطی، کفاشی، تعمیرگاه موتر و موتور و دکان های خوار و بار فروشی به اندازه کافی در بازار بابه به چشم می خورد. پُسته پولیس، پُسته اردوی محلی و اربکی نیز در بابه فعال است و سنگرهای تسخیر ناپذیری در این اواخر در بابه ساخته شده است که ستودنی است.
بابه دارای یک کلینیک شبانه روزی است که علاوه بر داکتر عمومی یک روانپزشک، قابله و جراح عمومی نیز در آن مشغول فعالیت است.
بابه دارای یک مسجد جامع به نام مسجد جامع امام صادق (ع) می باشد که در طول سال ظهرها در آن، نماز جماعت بر پا است. یک بخش این مسجد به نام حسینیه حضرت زهرا (س) برای خواهران و بخش دیگر آن به نام مسجد امام صادق (ع) برای مردان اختصاص یافته است. در مسجد جامع، کتابخانه مرکزی بابه واقع است که در سال ۱۳۷۳ به نام کتابخانه عمومی ولی عصر منطقه بابه آغاز به کار کرد و بعد در سال ۱۳۸۳ به کتابخانه آیت الله فیاض تغییر نام داد و اکنون بیش از ده هزار جلد کتاب در خود جای داده است که برای مردم بابه، و مناطق همجوار خدمات فرهنگی ارایه می کند.
ملابستی ها و قریه های بابه
جمعیت بابه در حدود دوازده هزار نفر در داخل و خارج بابه تخمین زده می شود که شش هزار آن در قالب هشتصد خانواده گسترده در داخل منطقه و به همین میزان در خارج از بابه زندگی می کند. بابه دارای نه ملابستی است که هر ملابستی دارای چندین قریه، مسجد و حسینیه می باشد، قریه ها و ملابستی های بابه عبارتند از:
- ملابستی اولب آب که شامل قریه های سفیدسنگ، راه رامه، لوطان، تولی خانه، قباغ جای، جاشه و تاخم می شود و در حدود ۱۵۰ خانه دارد.
- ملابستی ناوه که شامل قریه های چال، چهل خانه، میرزالی، غود، میته، کته سنگ، زردالو، ولی خان، قرلوخ، شلبنک و ناگو می شود و دارای ۱۸۰ خانه می باشد.(جعفری، ۱۳۹۹: مصاحبه)
- ملابستی گیرو، که شامل میدو، چاکه، حاجی مراد، کوشه، سفید بلاق، سیاه نور، قول درویش، قول گرگ و صاحب داد می گردد و ۷۰ خانه دارد.(کاظمی، ۱۳۹۹: مصاحبه)
- ملابستی درویشان که حدود ۱۰۰ خانه دارد و شامل قریه های تاخم ، کته بید و کویگگ می گردد.(رحمانی، ۱۳۹۹: مصاحبه)
- ملابستی گنبد، که دارای ۷۰ خانه است و شامل قریه های بلنه چال، ده، سلامی، اولب آب و گردو می گردد.
- ملابستی مرغ دلنه، که دارای ۶۰ خانه است و جیجیگه و چاکه و مرغ دلنه را شامل است.
- ملابستی شیخ چوغان و بلاق آهنگر که دارای ۷۰ خانه است و علاوه بر دو منطقه نامبرده، گردو را نیز در بردارد.(جعفری، ۱۳۹۹: مصاحبه)
- ملابستی تایلوم که مناطق چون تاخم، تاک، زرگران، آهنگران، سرخجوی، اوته و کمرتو را در بر دارد و دارای ۶۰ خانه است. قابل یادآوری است که منطقه تاک معمولا با منطقه خرتیزک در یک ملا بستی قرار دارد.(قاسمی، ۱۳۹۹: مصاحبه)
- ملا بستی سبز سنگ که دارای ۱۶ خانه است.(مقصودی، ۱۳۹۸: مصاحبه)
مراکز فرهنگی و آموزشی
در بابه چندین مرکز آموزشی و فرهنگی وجود دارد، که عبارت است از لیسه ذکور بابه که در بازار بابه موقعیت دارد و به همت مهاجران بابه مقیم انگلستان و عبدالعظیم احمدی در سال ۱۳۸۵ ساخته شده است. اولین مکتب در بابه، در سال ۱۳۳۶ در زمان ظاهرشاه ساخته شد. لیسه اناث بابه، توسط موسسه شهدا در سال ۱۳۷۷ در بازار بابه ساخته شد. لیسه مختلط سروری برادران در تایلوم بابه که توسط برادران سروری ساخته شده است، لیسه امام علی (ع) در مرغ دلنه توسط موسسه خیریه در سال ۱۳۹۴ ساخته شده است.
همچنین در بابه دو مکتب ابتدایی وجود دارد که عبارتند از: مکتب ابتدایی ذکور، واقع در بازار بابه که توسط دولت ساخته شده است و مکتب ابتدایی تاخم درویشان که با بودجه انکشاف دهات در سال ۱۳۹۵ ساخته شده است.
یکی دیگر از مراکز آموزشی، مدرسه دینی خاتم الانبیاء‌است که در سال ۱۳۴۹ به همت شیخ یزدانعلی وثوقی ساخته شد و بعد در سال ۱۳۷۵ به همت طلاب و علماء منطقه بابه بازسازی و در سه طبقه تجدید بنا گردید.
قابل یادآوری است که از گذشته بسیار دور هر منطقه یک ملا می گرفته است که در مکتب خانه مساجد و حسینیه مشغول آموزش اطفال بوده است. اکنون با گسترش مکاتب دولتی، مکتب خانه تقریبا از بین رفته است. در بابه تقریبا هر منطقه یک مسجد و یا حسینیه دارد که در مجموع در حال حاضر ۱۸ تا مسجد و حسینیه در بابه وجود دارد.
ورزش
مردم بابه ورزش دوست است. یکی از ورزش های بسیار قدیمی در این منطقه نیزه بازی است. در گذشته قبل از تجاوز شوروی در افغانستان در سال ۱۳۵۸ نیزه بازی رواج بیشتری داشت، اما اکنون این بازی و ورزش دیگر وجود ندارد و جای آن را میله گیرگ/نشانه زنی گرفته است.
والیبال یکی از ورزش های پر طرفدار در بابه است که اولین بار این ورزش توسط مسافرین که در اوایل دهه شصت، از ایران در منطقه آمده بود ترویج شد و بعد تیم والیبال عقاب بابه راه افتاد و در کنار آن، تیم فوتبال نیز با همان نام عقاب بابه راه اندازی شد که در سراسر جاغوری، غزنی و کابل شهرت دارد و در مسابقات مختلف بارها قهرمان گردیده است.
ورزش های رزمی کنک فو و تکواندو نیز در بابه طرفدار دارد و در بازار بابه دو تا ورزشگاه سالها است مشغول فعالیت است. از معروفترین ورزشکاران منطقه می توان از عزیز کونگ، باشی، فولادی، مرتضی و مهدی برهانی نام برد که برخی آنها صاحب سبک و عضو تیم ملی افغانستان نیز می باشد.
در بابه پیش لیسه ذکور یک میدان فوتبال نیز ساخته شده است که دارای سکوهای مناسب برای تماشا است و تقریبا یکی از بهترین میدان فوتبال خاکی در منطقه جاغوری محسوب می شود.
قابل یادآوری است که قبل از این ورزش های جدید، ورزش و سرگرمی های محلی و منطقه ای در منطقه وجود داشت که اکنون بسیار کم شده است و عبارت بودند از نیزه بازی، نشانه زنی، پشتی/ کشتی گیری، سنگیرک، پرتاب سنگ یا سنگ اندازی، تناب کشی، قود/ کاو بازی، شیغی و پراک بازی، چیم بسته، تنگ غارو، چپله دبو، کبک جنگی، خروس جنگی، بودنه جنگی، سگ جنگی و امثال آن.
مکان های تفریحی و دیدنی
بابه دارای مکان های مختلف تفریحی است. تاک و تیلوم گرم ترین نقطه جاغوری است که با فاصله در حدود یک ماه زود تر از سنگماشه توت در تاک و تیلوم می رسد و این منطقه را که پوشیده از درخت و آب است تبدیل به منطقه تفریحی کرده است. تاک را به این خاطر تاک می گوید که در گذشته در کوه آن تاک انگور کوهی فراوان وجود داشته است و اکنون نیز کم و بیش باقی است.
رودخانه سنگ ماشه از تاک و تیلوم می گذرد و دارای ماهی خوش مزه است که این امر نیز بر جاذبیت منطقه افزوده است و گردشگران را از اقصا نقاط جاغوری به سمت خود می کشاند. علاوه بر رودخانه بزرگ که از تاک و تیلوم گذشته است، سلسله کوه های خم سنگ، بلاق آهنگر و چهل باغتو سه رود خانه کوچک دیگری را تشکیل داده که در مسیر عبور خود مناطق زیادی را سیراب کرده و سرانجام به رودخانه بزرگ ارغنداب منتهی می گردد.
همانگونه که گرم ترین نقطه جاغوری در بابه قرار دارد شاید یکی از سردترین نقطه جاغوری نیز در بابه قرار داشته باشد، به نام بلاق آهنگر و خم سنگ که هم توت شان تا پاسی از سال می ماند و هم در کوه های بلند آن آهو و کبک فراوان وجود دارد که شکارچیان را در گذشته به سمت خود می کشانده و اکنون آهو و بز کوهی آن به خاطر شکار بی رویه بسیار کم شده است. گردن سلامی، قلعه قدیمی در غود و میرزالی و همچنین قلعه قدیمی در میته و گیرو از مکان های تاریخی و قدیمی است که افسانه ها و نقل قول های بسیار جالب در باره هرکدام آن وجود دارد.
از جمله جاهای تاریخی می توان به زیارت دوازده امام در غجور در نقطه مرزی بابه با جنگلی، کوه نُه دال که ارتباط نزدیک با کوه ده دال پاتو دارد، چهار زیارت شیخ چوغان، مغاره ها و کنده کاری های روی سنگ در قول کرم و … یاد کرد که از برخی این مناطق مثل شیخ چوغان بت های از برنج و گل پخته بدست آمده است که متعلق به قبل از ورود اسلام در افغانستان است.
شاعران و هنرمندان
در بابه چندین شاعر به نام وجود دارد که از جمله آن می توان به رضا واثق، عبدالخالق طوسی، طاهره فراسو، علی بابا احمدی، بسم الله برهانی، رضا فراسو و … اشاره کرد.
همچنین در بابه هنرمندان و نوازندگان وجود دارد که برخی آنها از شهرت کشوری برخوردار است. از جمله هنر مندان و نوازندگان می توان از ضیا ساحل، حمیدالله دلشاد و فیض محمد حیدری نام برد که هرکدام از تلویزیون نگاه، راه فردا، طلوع و… نیز برنامه اجراء کرده است.
مهمترین تحولات تاریخی مردم بابه
مردم بابه در نقطه مرزی زندگی می کنند. در همجواری آنها پشتون های خاکیران که از اقوام خجوک، خروتی، کاکت و تره کی است قرار دارد. جنگ و درگیری میان مردم بابه و پشتون بصورت مکرر اتفاق افتاده است، به همین خاطر مردم از ترس حمله افغان های همجوار همیشه در حال آماده باش کامل بسر می برد، تا غافل گیر نگردد. موی سفیدان از جنگ صد سال قبل یاد می کردند که چگونه مردم پشتون با بی رحمی سرزمین آنها را غصب و دار و ندار شان را غارت کردند. در لب سرک نزدیک زیارت دواز`ده امام، ناگو و قباغ جای قبر خانم های را می توان دید که گفته می شود در زمان عبدالرحمان اسیر شده و به سمت کابل می بردند، و چون توان راه رفتن را از دست داده بود در همانجا توسط مردم دفن شدند که هنوز قبرشان پیدا است.
یکی از جنگ های مهم که با پشتونهای همجوار اتفاق افتاد، جنگ سال۱۳۶۷ بود که بر اثر آن گَدَی خان یکی از خوانین پشتون چهار تا از دهقانان خود را بر سر خاک فرزندش که در جنگ اوغو و آزره کشته شد، سر بریدند و تعداد از دو طرف کشته و زخمی شدند و به تعقیب آن مردم هزاره که در میان پشتون ها سر زمین آبایی خود دهقانی می کردند، منطقه آبایی غصب شده شان را برای همیشه ترک گفته و در مناطق مختلف پراکنده شدند.
یکی از مهمترین تحولات مردم بابه جنگ با نیروهای حزب خلق و شوروی بود. در جاغوری اولین نقطه که در مقابل حکومت وقت در سال ۱۳۵۹ به پا خواست مردم بابه بود. بر اثر این شورش هفده نفر از اربابان و متنفذان مردم بابه اسیر و به سمت کابل انتقال داده شد که تا امروز از سرنوشت آنها خبری نیست.
جنگ با طالبان در خزان سال ۱۳۹۷ یکی دیگر از جنگ های مهم مردم بابه با طالبان و افغان های همجوار بود. طالبان بعد از حمله به ارزگان و اوتقول، دو بار بر سر مردم بابه از دو منطقه پیرخشه و جیجیگه حمله کردند که با مقاومت زیادی مردم مواجه و به عقب رانده شدند. در اثر این جنگ تعداد زیادی از طالبان کشته و زخمی شدند و تعداد هم از مردم بابه، هیچه و چهل باغتو شهید و زخمی شدند.
شخصیت های مهم منطقه بابه
شخصیت های مهم بابه در گذشته اسماعیل بابه، احمدعلی بابه، نجات بابه، سلطانعلی بابه، نبی بابه، محمد عیسی بابه، نیاز محمد کربلایی و ملا علی یاور، بودند که اسامی برخی از آنها در کتاب سراج التواریخ نیز آمده است.
محمد علی علیزاده و احمد بهزاد از نمایندگان پارلمان، عظیم احمدی، شیخ محمد جواد برهانی، شیخ محمد عارف جعفری، دکتر عزیزالله کاظمی، دکتر نعمت الله ابراهیمی، دکتر خادم علی قاسمی، دکتر مختار حیدری، شیخ نوروز علی محقق، شیخ محمد اسماعیل رحمانی، شیخ عبدالاحمد احمدی، شیخ محمد علی حیدری، معلم قاسم، انجنیر جانعلی امینی، داکتر جاوید، داکتر فرید، عبدالکریم اخلاقی، معرفت، درویش، بشارت، عادلی و… از عالمان، نویسندگان و اساتید حوزه و دانشگاه و از شخصیت های مطرح و با نفوذ منطقه بابه در حال حاضر می باشد.
تشکل ها و انجمن ها
در بابه مانند هر منطقه دیگر تشکل ها و انجمن های زیاد شکل گرفت اما عمرش بسیار کم دوام بوده است. انجمن طلوع اندیشه و
انجمن محصلان موسسه فانوس دو تا تشکل دانشجویی است که فعالیت های خوبی هم در منطقه داشته است. از مهمترین تشکل ها می توان به موسسه فرهنگی خدماتی فانوس یاد کرد که به همت آقای عبدالعظیم احمدی تاسیس و در کابل یک ساختمان شش طبقه در سال ۱۳۹۷ ساخته است که یک بخش آن برای محصلان بی بضاعت است که اکنون در حدود دو صد نفر در آنجا ساکن است. بخش تحقیقات، کتابخانه و آموزش بخش های دیگر موسسه فانوس است که تا کنون ده ها جلد کتاب چاپ و منتشر کرده است.
اتحادیه بابه مقیم کابل و اتحادیه بابه مقیم هرات نیز دارای تشکل منظم است که خدمات هم برای منطقه در شرایط حساس انجام داده است.
در زمان گروه گرایی در دهه های شصت تا اواخر دهه هفتار مردم بابه مانند سایر مناطق هزاره جات به گروه های مختلف پیوسته بودند که مهمترین آن عبارت بودند از: شورای اتفاق اسلامی، تنظیم، حزب سازمان نصر، نهضت اسلامی، حرکت اسلامی، حزب دعوت، حزب اسلامی حکمتیار و… بعد از انحلال احزاب، مردم بابه مانند سایر مناطق هزاره جات به حزب وحدت اسلامی پیوستند، هرچند رگه های از گروه گرایی هنوز کم و بیش در میان مردم دیده می شود.
مهاجران بابه
مردم بابه مانند سایر مناطق در سالهای متمادی زیاد مهاجر شده اند که تا این تاریخ در حدود هشتصد خانواده در کویته پاکستان مهاجر گشته که از جمله شخصیت های مطرح آن می توان به مرحوم حاجی طالب حسین و سردار خیر محمد اشاره کرد که اولی تا مقام وزارت به پیش رفت و در میان هزاره های کویته شخصیت مطرح بود. در کابل صد خانواده، در مزار شریف سی خانواده، در هرات هفتاد خانواده، در اروپا در حدود صد و پنجاه خانواده، در استرالیا در حدود صد و پنجا خانواده و در آمریکا در حدود پنج خانواده و در ایران در حدود بیست خانواده از مردم بابه مهاجر گشته اند. قابل یادآوری است که از آوارگان زمان عبدالرحمان تعدادی از مردم منطقه بابه در بامیان و دایکندی نیز آواره شده و اکنون در آنجا زندگی می کنند.
محصولات کشاورزی
غالب باشندگان منطقه بابه زراعت پیشه بوده و اکثر با کاشتن گندم، جو، جواری، نخود، عدس، لوبیا، موشونگ، کلول، باقلا، کچالو (سیب زمینی)، زردک، شلغم، بادنجان رومی، مواد غذایی خود را تأمین می‌کنند. در گذشته در نبود تیل (نفت)، شرشم هم می‌کاشتند و از روغن آن برای روشنایی در چراغ استفاده می‌کردند.
بادام، زردآلو، سیب، انگور، ناک (گلابی)، گیلاس، شفتالو، توت از دیگر منابع زراعتی و اقتصادی مردم می‌باشد. منطقه بابه مستعد رویش درختان متنوعی چون انجیر، خنجک، تاخم، دولنه، بید، ارر، و انواع درخت های دیگر می باشد که در این اواخر باغ داری رونق بیشتری در منطقه یافته است.