- تاریخ و مناسبت نشر
کتاب (فرزند هرات: ارج نامه استاد نجیب مایل هروی) در زمستان سال 1395ش توسط انتشارات خانه کتاب در تهران منتشر شده است. این کتاب تقریبا همزمان با پانزدهمین آیین نکوداشت حامیان نسخ خطی در تهران منتشر شده است.
از حدود پانزده سال به این سو آیین حامیان نسخ خطی با همکاری کتابخانه های مجلس شوری اسلامی و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در تهران برگزار می شود که پانزدهمین نشست آن در تاریخ 26/10/1395ش در کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در تهران برگزار گردید و این جلسه برای نخستین بار به پاسداشت از یک نسخه شناس غیر ایرانی (استاد نحیب مایل هروی) اختصاص داشت.
- مشخصات ظاهری
کتاب فرزند هرات با قطع وزیری، کاغذ کاهی با کیفیت عالی و مصور، جلد گالینگور، در 780 صفحه توسط انتشارات خانه کتاب و با همکاری سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در زمستان سال 1395ش در تهران منتشر شده است. در روی جلد کتاب تصویری از استاد نجیب مایل هروی درج شده و در پشت جلد آن نیز عنوان انگلیسی کتاب آمده است.
- محتوای کتاب
در آغاز این کتاب مقدمههای از ناشر و گردآوردنده کتاب و نیز پیامی مکتوب از دکتر محمد اشرف غنی احمدزی رییس جمهوری اسلامی افغانستان که به مناسبت پانزدهمین همایش آیین نکوداشت حامیان نسخ خطی (بزرگداشت از استاد نجیب مایل هروی) به همایش ارسال شده چاپ شده است. محتوای اصلی کتاب شش فصل را در بر می گیرد.
فصل اول: درباره استاد نجیب مایل هروی
یک) زندگی نامه
دو) گزارش آثار استاد مایل هروی به قلم آقای «جواد ابراهیمی ارمی» در بخشهای زیر:
– تالیفات و تحقیقات «10 کتاب»
– تصحیحات «شامل تصحیح 34 متن مستقل و 45 رساله کوتاه»
– مقالات «105 مقاله عمومی، علمی تخصصی، علمی پژوهشی» در موضوعات تاریخ، زبان و ادبیات، نسخ خطی، کتاب شناسی، عرفان و تصوف و… طی سالیان 1354-1394ش در ایران، افغانستان، تاجیکستان، و شبه قاره منتشر شده است.
– فهرست نویسی «یک مورد»
– تدوین و نظارت بر مجموعههای علمی منتشر شده «سه مجموعه علمی پژوهشی طی سالیان 1368-1383ش»
– مقدمه نویسی بر آثار «شامل مقدمه بر چهار مجموعه متفاوت بین که بین سالیان 1356-1393ش» منتشر شده است.
– گفتگوها و مصاحبهها و سخنرانیها «شامل سیزده گفتگو مصاحبه و سخنرانی استاد بین سالیان 1370-1394ش»
– نقد و بررسی آثار استاد مایل هروی «شامل 23 مقاله که دیگران در معرفی و نقد آثار استاد مایل هروی نگاشته و منتشر ساخته اند»
– سرودهها «یک مورد»
– و آثار چاپ نشده «شامل: 19 اثر چاپ نشده استاد در موضوعات عرفان و تصوف، تاریخ و ادبیات، و …»
سه) آن شوریده شیرین کار: خاطرات آقای اصغر ارشاد سرابی پژوهشگر متون ادبیات فارسی که هم دوره استاد مایل هروی در دانشگاه فردوسی مشهد بوده و نکاتی درباره زندگی و شخصیت و آثار استاد مایل هروی را آورده است.
فصل دوم: گفتوگو «مصاحبه با استاد نجیب مایل هروی»
این مصاحبه توسط آقای سید جلال الدین قیامی میر حسینی نویسنده و پژوهشگر در سال 1357ش با استاد نجیب مایل هروی در شهر مشهد مقدس انجام شده و در کنار مصاحبه با چند شخصیت علمی ادبی دیگر در مجموعه دو جلدی ده چهره ده نگاه در 132 صفحه منتشر شده است و بار دوم این مصاحبه نسبتا طولانی و جامع با همان شکل و شمایل نخستین در مجموعه فرزند هرات چاپ شده است. در این گفتگو در کنار سرگذشت و دوران کودکی و تحصیل و خاندان و فعالیت های استاد نجیب مایل هروی از زبان خود او به گستره اطلاعات وی در زمینه های مختلف و دیدگاه های وی درباره شخصیت های علمی ایران و جهان ذکر شده است. همچنین نقد و نظریات استاد مایل هروی راحع به برخی حوزه های اندیشه و برخی متفکران ذکر شده است.
فصل سوم: معرفی تفصیلی آثار
در این فصل نه اثر علمی استاد نحیب مایل هروی که در زمینه های عرفان و تصحیح نسخ خطی شهرت بیشتری دارد توسط پژوهشگران حوزه های عرفان و متن پژوهی به معرفی گرفته شده است. آثار استاد مایل هروی و معرفی کنندگان آن که در این فصل به آنها پرداخته شده است عبارتند از:
یک) میراث علاءالدوله سمنانی برای اهل خلوت و جلوت/ مهدی آزاد پرور- احسان منصوری
دو) نگاهی به کتاب های آموزشی تصحیح انتقادی متون/ سعید انواری – محدثه خیر اندیش
سه) کوتاه نوشتهای ابن عربی/محمد صادق رضایی
چهار) عاشق عشق/شهرام صحرایی
پنج) استاد نجیب مایل هروی و کتاب آرایی در تمدن اسلامی/ علی صفری آق قلعه
شش) بررسی انتقادی سه مواجهه با روایت ابن عربی از ایمان و کفر فرعون/ عبدالله صلواتی
هفت) دورنمایی از مجموعه مصنفات فارسی علاءالدوله سمنانی/علی مخبر
هشت) گنجینه اسرار/ معصومه سادات میر پوریان
نه) مقامات عارفان/سیده خدیجه هاشمی عطار
فصل چهارم: مقالات اهدایی
این فصل در 428 صفحه است که به لحاظ حجم بخش اصلی کتاب را تشکیل می دهد. در این فصل 24 مقاله در زمینه های تاریخ، زبان و ادبیات فارسی، عرفان و تصوف، نسخ خطی، مشاهیر، فرهنگ، و… از نویسندگان که برخی آنها صاحب نام در زمینه های مذکور به حساب می آیند؛ منتشر شده است. نویسندگان برخی مقالات در مقدمه مقاله خویش آن را به استاد نجیب مایل هروی اهدا کردند. برخی از مقاله های منتشر شده در این فصل عبارتند از:
– نامه های حبیب یغمایی به ایرج افشار/سید علی آل داوود
– فلسفه، متاع بازاری نیست/غلامحسین ابراهیمی دینانی
– جامع التواریخ و اهمیت تاریخ نگاری ایران در عصر مغول/اکبر ایرانی
– فصلی از پیوند های فرهنگی ایران و شبه قاره/ اکبر ثبوت
– جعفر بن علی صفوی حلقه ای حذف شده از تاریخ صفویان/ محمد کاظم رحمتی
– تفسیر جدید الکشف ابن حبیب کرامی نیشابوری/ منوچهر صدوقی سها
– بازتاب شعر و ادب فارسی دری در نیمه دوم سده یازدهم و…/محمد سرور مولایی
فصل پنجم: رسائل اهدایی
فصل پنجم و پایانی کتاب دربر دارنده پنج رساله است که نویسندگان برای نشر؛ آنها را به این مجموعه اهدا کردهاند و برخی از نویسندگان در مقدمه نگاشته هایشان نوشته خویش را به استاد مایل هروی پیشکش کرده اند.
یک) منتخب العشاق/محمد برکت
دو) ترجمه عوارف المعارف/ اکبر ثقفیان
سه) خصوصیات منشی/ اکبر شریف زاده
چهار) آثار علوی یا کائنات الجو اثر میر محمد باقر بن اسماعیل حسینی خاتون آبادی/ عبدالله غفرانی
پنج) ترجمه رساله معرفة رجال الغیب/سمانه زمان زاده
- ارزیابی و پیشنهادات
کتاب فرزند هرات در نوع خودش در معرفی شخصیت، آثار، فعالیتها، و زوایای از اندیشههای استاد نجیب مایل هروی کار در خور شایسته و قابل ارجی است. اما با توجه به علاقه گرد آورنده این اثر نسبت به استاد مایل هروی و نیز با توجه به اهمیت جایگاه استاد مایل هروی نزد اهالی قلم و فرهنگ که در این مجموعه به انواع گوناگون او را ستوده اند این مجموعه می توانست بهتر از این شکل بگیرد. با ارزیابی کلی می توان نکات زیر را به عنوان نقاط قوت این اثر بر شمرد:
– معرفی شمارشی تمامی پژوهش های استاد مایل هروی
– ابتکار در روش معرفی آثار استاد مایل هروی
– کیفیت چاپ، کاغذ، و طرح جلد و…
– گرد آوری مقالهها و رساله های علمی در زمینه فنون مخطوطات و عرفان و تاریخ و ادبیات از دیگر نویسندگان مشهور و صاحب نظران که آنها را به استاد مایل هروی اهدا کرده اند و نشر آنها در این مجموعه.
– بازشناسی شخصیت استاد مایل هروی از زبان برخی از فرزانگان همدوره ایشان.
کتاب فرزند هرات با همه محاسن و نقاط قوت که در آن وجود دارد در مواردی دارای کاستی هایی نیز است که امید است در چاپ های بعدی از جانب گردآورنده ارجمند و دست اندرکاران مورد بازبینی قرار گیرد. برخی از مهمترین کاستی های که می توان در این اثر مشاهده کرد عبارتند از:
– زندگی که از استاد مایل هروی آمده است بسیار مختصر و کوتاه است.
– فصل دوم این کتاب که گفتگوی با استاد مایل هروی است چند سال قبل صورت گرفته و در مجموعه ای با عنوان ده چهره ده نگاه منتشر شده است. در بخش های از این گفتگو برخی از اصطلاحات افغانستانی اشتباه ثبت شده است. برای نمونه در ص 42 پاراگراف 5 (جمال مینه) را که نام یکی از محلههای مشهور در کابل است به صورت «جمالینه» درج کرده است. در ص 44 پاراگراف 2 کلمه «غازی» را که لقب امانالله خان است و نام یکی از دبیرستان های قدیمی و مشهور کابل با این عنوان است به صورت (دبیرستان قاضی) درج کرده است. در ص 46 پاراگراف 3 واژه (پغمان) را که اسم مشهورترین منطقه تفریحی کابل است به صورت «پخمان» درج کرده است. از این گونه اغلاط نمونه ای دیگری نیز می توان در آن مشاهده نمود. ای کاش قبل از انتشار این گفتگو را یک خواننده افغانستانی آگاه مطالعه می کرد و سپس منتشر می شد.
– از مهمترین چیزهای که جایش در این اثر خالی به چشم می خورد نبود پیوست و ضمیمه است. پیوست هایی که می توانست زیبایی و جامعیت کتاب را چند برابر برای خواننده مهم جلوه دهد. ای کاش گردآوردنده ارجمند در چاپ های بعدی تصاویری از: استاد مایل هروی در سنین متفاوت، پدر و خاندان ایشان، آثار، لوحها و تقدیر نامهها، نامهها و مصاحبهها، و استادان و دوستان نزدیک ایشان را به عنوان ضمیمه و پیوست بیاورد تا در بهبودی و جامعیت اثر کمک کند.
در اخیر برای استاد نجیب مایل هروی آرزوی توفیق و سلامتی روز افزون دارم و به عنوان یک خواننده از گردآورنده و دست اندر کاران ارجمند این مجموعه کمال سپاس را دارم.
سید جمال الدین موسوی پژوهشگر عرفان و تصوف
منبع: راه روشن