جامعه افغانستان بیش از چهار دهه است که ازجنگ و ناامنی و فقدان صلح رنج می برند. خسارات به جا مانده از جنگ بسیار گسترده است که هر روز ده ها قربانی دارد. در این مقاله صلح عادلانه در اندیشه شهید عبدالعلی مزاری یکی از مهمترین رهبران سیاسی کشور با مراجعه به سخنرانی های به جا مانده از وی بازخوانی گردیده است. مهمترین یافته ها در سه بخش مولفه ها، موانع و راه رسیدن به صلح با روش کتابخانهی خلاصه شده است
که البته زمینه تحقیق بیشتر نیز وجود دارد. عناصر صلح عادلانه در اندیشه شهید مزاری را می توان با در نظرداشتن کرامت انسانی، پذیرفتن مخالفان و داشتن اراده جدی برای آوردن صلح اموری چون عدالت اجتماعی، انصاف، اندیشه و قضاوت منطقی، رعایت حقوق همه اقوام، مشارکت در تصمیم گیری های کلان، از خود گذری و مدارای اجتماعی دانست. برای هر یک از عناصر فوق در گفته ها و سخنرانی های شهید مزاری مویدها و نمونه های وجود دارد که برای امروز جامعه افغانستان توجه به آن بسیار راه گشا است.
بدون شک برای رسیدن به صلح عادلانه مد نظر شهید مزاری موانعی نیز وجود دارد که انکار وجود مخالفان قومی و سیاسی، انحصار طلبی، قوم گرایی، تروریسم، تصورات قالبی، مداخله بیگانگان از جمله آن موانع شمرده می شود که شهید مزاری بدان اشاره کرده و خطرات آن را یادآوری نموده است.
در عین حال برای رسیدن به صلح راهکارهای وجود دارد که جریان سازی گفتمان صلح، فعالیت جامعه مدنی، حکومت داری خوب، تداوم گفتگو با مخالفان، خروج نیروهای خارجی، از بین بردن مظاهر بی بند و باری و فساد از جمله مهمترین راهکارها برای رسیدن به صلح به حساب می آید.