نگاهی گذرا به مناطق هزاره‌نشین در پاکستان

مری‌آباد و نواحی علمدار رود شهر کویته
هزاره‌های پاکستان اکثراً در شهر کویته‌ی بلوچستان ساکنند، اما به‌صورت پراکنده در سایر مناطق پاکستان نیز سکونت دارند. در دو طرف خیابان علمدار که در شرق شهر کویته واقع است و از میزان چوک (چهار راهی مرکزی شهر) تا دامنه‌ی کوه مردار امتداد یافته است، هزاره‌ها سکونت دارند. در حومه‌ی این خیابان نواحی مختلفی از هزاره‌ها به‌نام‌های حاجی‌آباد، نو‌آباد، نچاری، سید‌آباد، گلستان‌تاون، هزاره هاوسنگ سوسایتی (سوله یکت)، مهر‌آباد (مری‌آباد سابق)، ناصرآباد، تلو خشک، مومن‌آباد، و محلات عبّاسی، حیدری، فاطمیه، هاشمی، حسنی‌آباد و نادر‌آباد با مضافات‌شان موقعیت دارند. این ساحه اولین مرکزیت هزاره‌ها پس از هجرت یک‌قرن‌ونیم گذشته در خارج از هزارستان بوده و بیش از پنجاه هزار خانوار در این نواحی سکونت دارند. در این اواخر، از اثر تلاش و فعالیت شخصیت‌های سیاسی هزاره این ناحیه دارای شفاخانه‌های دولتی و شخصی، کالج‌های دخترانه و پسرانه، مکاتب، مدارس دینی، مراکز ورزشی، استدیوم ورزشی، مراکز آموزش کامپیوتر، زبان و غیره می‌باشد. در این ناحیه‌ی کوچک به تناسب جمعیت، بیش از بیست مسجد و امام‌بارگاه (محل برگزاری مجالس عزاداری) دارد و عیدگاه بزرگی برای ادای نماز عیدین نیز در این ساحه واقع شده است. «هزاره قبرستان » که از قبرستان‌های تاریخی هزاره‌هاست نیز در همین منطقه واقع شده است. در این قبرستان هزاران انسان از حدود یک قرن ‌و نیم خوابیده و بهشت شهدای سانحه‌های کویته در دو چهار دیواری در این قبرستان زیارتگاه خاص و عام می‌باشند.
هزاره تاون
محل دیگری که بیشتر پس از اغاز دهه‌ی هشتاد میلادی توسعه یافته و رشد نموده است، هزاره‌تاون بروری می‌باشد. این منطقه اکنون به ساحه‌ی طویل و عریضی تبدیل شده است که حد اقل 30 کیلومتر مربع مساحت دارد. هزاره‌تاون در ناحیه‌ی غربی شهر کویته، در دامنه‌ی سلسله کوه شمالی چلتن موقعیت دارد. نواحی مهم هزاره‌تاون عبارتند از: بلاک ۱ هزاره‌تاون، بلاک ۲، بلاک ۳، علی‌آباد، حسین‌آباد، برمه حاجی احمد، گلشن حسن، اقبال‌آباد، کرانی، محله صاحب الزمان، مری کالونی. در این ساحه نیز بیشتر از چهل هزار خانوار سکونت دارند. خانه‌ها و ماركيت‌ها در این نواحی بیشتر به سبک جدید و بسيار زیبا ساخته شده‌اند. در منطقه‌ی هزاره‌تاون نیز شمار زیادی از مکاتب و مراکز تحصیلی فعالیت دارند. شفاخانه‌ی بزرگ و یک کتابخانه‌‌ی بزرگی برای آگاهی نسل‌های آینده تحت اداره‌ی حجت الاسلام عبدالرحیم اخلاقی فعال است. در ناحیه‌ی هزاره‌تاون بیش از ده مسجد و امام‌بارگاه وجود دارد. مردم هزاره در این منطقه به علت دوری از شهر که حدود ده کیلومتر فاصله دارد، مراکز تجاری، مارکیت‌ها و بازار‌های خوبی را نیز ساخته‌اند.
مچ
مچ از شهرهای دیگر بلوچستان است که در حدود 35 کیلومتری جنوب‌شرقی کویته موقعیت دارد. هزاره‌های زیادی در این شهر سکونت دارند که بیشترشان در کار معادن زغال‌سنگ مشغول هستند. تیکه‌دار محمدجان شهید یکی از شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی هزاره‌های مچ بود که توسط باند ترورستی سپاه صحابه به شهادت رسید. در این شهر بیشتر از یکصد خانوار هزاره سکونت دارند.
لورلایی
شهر لورلایی به مسافت حدود دوصد کیلومتری شمال‌شرق کویته موقعیت دارد. در این شهر و در نواحی آن در شهرک‌های سنجاوی، دوکی، ژوپ، مسلم باغ و ارنایی نیز ده‌ها خانوار هزاره سکونت دارند.
کراچی
کراچی از بزرگترین شهرهای تجارتی و مرزی پاکستان با بحر هند و جهان است. این شهر بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهر پاکستان می‌باشد. در شهر کراچی نیز هزاره‌ها در چندین ساحه بودوباش دارند.
حسین هزاره گوت: این ساحه در منطقه‌ی «گلشن اقبال» و در جوار «سفاری پارک» موقعیت دارد. حدود سه صد خانوار هزاره در این منطقه زندگی می‌کنند. این منطقه توسط شخصی به نام حسین‌علی هزاره برای هزاره‌ها توزیع و فروخته شده است. این منطقه یک مسجد و عزاخانه‌ی بزرگی دارد که مرکزیت هزاره‌های کراچی به‌حساب می‌آید. با وصف موقعیت خوب و حساس این منطقه، شمار زیادی از خانه‌های آن توسط ملیت‌های غیر هزاره یعنی پنجابی، گلگتی و حتی بلوچ‌ها خریداری شده است.
منگوپیر: در غرب کراچی جدید، در دامنه‌ی تپه و چشمه‌ای حدود دوصد خانوار از هزاره‌ها ساکن‌اند. این ناحیه دارای مسجد و حسینیه عالی شانی است.
قصبه‌ی کالونی: قصبه‌ی کالونی مرکز دیگری است که حدود پنجاه خانوار هزاره در آن‌جا سکونت دارند.
هزاره‌ی کالونی (کوه ملی): هزاره‌ی کالونی (کوه ملی) ساحه‌ای است در مقابل دانشگاه کراچی در منطقه‌ی شرقی گلستان جوهر. در این ساحه نیز در حدود دوصد خانوار هزاره به‌سر می‌برند، ولی از اثر اختلافات شماری از استفاده‌جویان این منطقه، زمین‌های آن رسماً برای هزاره‌ها توزیع نشده است.
جعفر طیار کالونی ملیر: این منطقه یکی از مناطقی است که در آن شماری از هزاره‌ها در میان جمعیت شیعیان کراچی بودوباش دارند.
گزری: منطقه‌ی دیگری که هزاره‌ها در آن زندگی می‌کنند، گزری نزدیک دفنس و یکی از مناطق اعیان‌نشین شهر کراچی است که در این منطقه نیز ده‌ها خانوار هزاره زندگی می‌کنند. شماری از هزاره‌های ثروت‌مند در مناطق ناظم‌آباد، کلفتن، گلستان جوهر، و مناطق مختلف گلشن اقبال بودوباش دارند که به علت متفرق بودن شان مرکزیت خاصی ندارند.
ایالت سند
در داخل ایالت سند نیز هزاره‌ها‌ی زیادی به‌شکل قبیله‌وار در مناطق سانگر، نواب شاه و غیره سکونت دارند که بیشتر زمین‌دارند و به زمین‌داری مشغولند. زمین‌های شخصی خانواده‌ی جنرال محمد موسی مرحوم و ملا محمد جان پسر عمویش نیز در همین نواحی موقعیت دارد.
حیدر‌آباد و لطیف‌آباد دو منطقه‌ای است که در شهر حیدر‌آباد سند موقعیت دارند و در این دو ساحه، هزاره‌های زیادی بودوباش دارند و به کارهای عادی دکان‌داری، موچی‌گری، ریگشاوانی و… مشغولند.
اسلام‌آباد، لاهور، و مناطق دیگر
هزاره‌ها به‌طور پراکنده در شهر‌های تربت، خضدار، لسبیله، حب، سبی، دهادر، دیره مراد جمالی، اوسته محمد، صحبت پور، دیره ‌الله‌یار، نوشکی، دالبندین و تفتان نیز سکونت دارند که بیشتر یا کارمندان دولت هستند ویا پیشه‌های چپلی‌دوزی (موچی‌گری)، پنچرگیری، دوکانداری و هوتل‌داری مشغول هستند.
به همین‌ترتیب، هزاره‌ها در شهر‌های بزرگ دیگر پاکستان مانند لاهور، راولپندی، اسلام‌آباد و پشاور نیز سکونت دارند، اما متفرق هستند. مرحوم نصرت فتح‌علی خان و اجدادش که در فن سرودن موسیقی قوالی شهرت جهانی داشت، از هزاره‌هایی بوده که از منطقه‌ی بهسود و از مناطق شرقی هزارستان هجرت نموده و در شهر لاهور سکونت داشته‌اند.
یکی از مناطق دیگری که هزاره‌ها در آن سکونت دارند، پاره‌چنار، مرکز کرم ایجنسی از مناطق قبایل آزاد می‌باشد. از این‌که هفتاد درصد شهروندان پاره‌چنار شیعه مذهب هستند، ده‌ها خانوار هزاره نیز به‌طور دسته‌جمعی زندگی می‌کنند که به هزاره‌های کرمی در بین دیگر هزاره‌ها‌ی پاکستان شهرت دارند.